Сораў: «Ер адам ҳаялының итияжлары менен жасаў керек» деген гәп нени билдиреди? Мысал ушын, егер күйеўи мийнет дем алысында бир жерге барғысы келсе, ал ҳаялы болса улыўма басқа нәрсени кеўили күсесе, еркек ҳаялының қәлеўине қосылыўы керек пе?

– Шынында, ер адам ҳаялға оның менен бирге ўақыт өткериў ушын үйленеди, ҳеш болмағанда көпшилик еркеклер солай ислейди. Бул бириншиден. Екиншиден, ҳаялдың да тилеклери, қәлеўлери болады, ол ағаштан исленген қуўыршақ емес. Буны еркеклер үйленип болғаннан кейин ғана билип, қапа болады. Не ушын мәселелерди биргеликте додалап, келисиўге болмайды? Себеби, ер адам ойлағандай бола ма ямаса ҳаялының қәлегениндей бола ма – бәри бир, буның барлығын ер адам шөлкемлестиреди, ҳәмме нәрсеге ол пул төлейди, барлығын ол қадағалайды.

Машқала сонда, биз еркеклер киноларда көринетуғын диктатор қаҳарманындай болғымыз келеди. Сондай күшли инсанлардай болып ҳәрекет ете алмасақ, өзимизди еркектей сезбеймиз, барлық нәрсени биз қадағаламай атырғандаймыз. Қәнекей, имканият болып, барлығы армиядағыдай болса – буйрық бердик, тап сондай орынланды. Сонда биз азаннан кешке дейин ҳәмме нәрсени қадағалап турған болар едик. Бирақ, бәри бир ол жағдайдың да өзиниң машқалалары бар – онда да бизиң үстимизден қарайтуғын баслық болады.

Өзин қадағалай АЛЫЎДЫҢ ӘҲМИЙЕТИ

Өзиниң жынысый энергиясын қадағалай алатуғын ер адам аз сөйлейтуғын болады. Сондай-ақ, тәбийий түрде салдамлы болып келеди. Оның салдамлылығы, ҳәттеки, сөйлеген сөзлеринде де билинип турады. Усы жерде төмендеги рәўиятты келтирип өтейик:

Бурынғы өткен заманда Рим императоры Цезарь патша Ликургқа хат жиберипти. Хатта былай жазылған екен: «Егер биз сениң сол бир мәмлекетиңди – Лаконияны басып алсақ, оның күлин көкке суўырамыз, жер менен жексен етемиз…». Патша Ликург хатты оқыпты да, қолына папирус алып, оған бир аўыз жуўап жазыпты ҳәм хат келтирген шабандозға услатыпты. Цезарь жуўап хатты оқып, урысқа таяр турған әскерлерин изине қайтарып, алып кетипти. Хатта тек ғана «Егер…» деген бир сөз жазылған еди.

Не ушын Цезар урыс ашпаған, билесизлер ме? Өйткени, бул хат ҳақыйқый еркектиң жуўабы еди. Ол ҳеш қандай да ҳаўайы сөзлерди көпиртип отырмайды, бир сөйлейди. Өзин қадағалай алатуғын еркектиң жуўабы да усындай қысқа болады: «Егер…». Ҳәм болғаны!  

- Ассалаўма әлейкум, ҳүрметли «Саза» журналының ықласбентлери. Мен де тап сизлердей усы журналдың ықласбентимен ҳәм бәршеңизге жақында ғана болып өткен мына ўақыяны айтып бермекшимен:

Биз 4-5 жылдан берли онлаған жигит бирге қолымыздан келгенше мүтәж инсанларға қайырхомлық жәрдем көрсетиўди әдетке айландырып киятырмыз. Ҳеш биримиздиң де асып-тасып баратырған жеримиз жоқ. Биримиз муғаллим болсақ, басқамыз таксист дегендей… Бирақ, сонда да табысымыздан еплеп аўыстырып, ҳәр биримиз кеўилимизден шыққан ақшаны ортаға таслаймыз (кимимиз 100 мың сум, басқамыз 300 мың сум, 1 млн. сум беретуғынлар да жоқ емес) ҳәм оғада мүтәж болған инсанларға бөлип беремиз.

Усы жылы да мүбәрек Рамазан айында қайыр-сахаўатлық етиўди нийетледик ҳәм ортаға әдеўир пул жыйналды. Солай етип, биз ҳақыйқатында да ақшаға мүтәж адамларды излей басладық. Көбинесе емлеўханаларға барып, наўқас балалардың ата-анасына беретуғын едик. Сол күни де бес бала болып бир машинада кетип баратырмыз. Усы ўақытта бир жорамызға әжапасы қоңыраў етти ҳәм оның бир досты ақшаға қатты мүтәж екенлигин айтты. Жорамыздың әжапасы бизлердиң қайыр-сахаўат ушын пул жыйнап атырғанымызды еситкен қусайды.

Оның айтыўынша, жаңағы досты мектепте муғаллим екен. Үш баласы да бар. Буннан еки жыл бурын күйеўи бизнес баслайман деп, ҳаялының атына банктен кредит алыпты ҳәм келистире алмай, кредитке алған ақшаны да жоқ етип қо-йыпты. Үйинде қалыўға шыдамай, күйеўи бир жыл бурын «Ақша таўып қайтаман» деп қоңсылас журтқа жумыс излеп кеткен. Бирақ, еле хабар-атар жоқ қусайды. Дәслебинде ҳаял бийшара анаў-мынаўын сатыстырып, айлығынан аўыстырып кредиттиң төлемлерин ай сайын төлеп барыпты. Ең соңында, бармағындағы неке жүзигин де сатыўға мәжбүр болған. Бирақ, соңғы еки айдан берли төлеўдиң ҳеш имканиятын таба алмай, қатты қыйналып жүрген екен. Банктегилер де ҳәр күни үйине келип, кредитин төлеўди ескертип кетеди екен. Бизлер оның үйине барып, ақша берген ўақтымызда ҳаялдың көзлеринен жас қуйылып кетти.

Бизлердиң бәршемизди ҳайран қалдырғаны, жаңағы ҳаялдың мына сөзлери еди:

«Банк хызметкерлери келип, қарызымды тезирек төлемесем, оған және үстеме минип кететуғынлығын айтқан ўақытта, не ислеримди билмей қалдым. Маған жәрдем бере алғандай адам таппадым: күйеўимнен бир жылдан берли хабар-атар жоқ, туўысқанларымның жағдайы өзиме мәлим, бунша пул бере алатуғындай досларым да жоқ. Сонда мен ораза тутыўды мақсет еттим ҳәм ҳәр күни таң намазымды оқып болғаннан соң Алла-тааладан төмендегилерди тилене басладым:

«Ҳей Аллаҳым, ҳей Жаратқан жан ийем, мен ҳәзир Өзиңнен басқа кимнен жәрдем сорарымды билмей турман... Мен Сизиң маған қай тәризде жәрдем беретуғыныңызды да, кимлер арқалы жәрдем беретуғыныңызды да билмеймен. Бирақ, бәршесин өзиң меңгергейсең, мүшкилимди аңсат етип, қарызымнан қутылыўымда жәрдем бергейсең, Қудайым».

Мен ҳәр күни бул тилекти бир неше жүз мәрте қайталайтуғын едим ҳәм ҳәр сапары сонша машқалаларыма қарамастан кеўлимде қандай да бир тынышлық, қәтержамлық пайда болатуғын еди».

Минекей, «Қудай шебер ме, қурқылдай шебер ме?» деген усы шығар!? Ойда жоқта Алла-таала мәнзилимизди усы ҳаялдың үйине қарай бағдарлады ҳәм нийетлегенимизди оған усындық. Бул да бир Алланың кәраматы емес пе?

Шамурат

Шәкирт:

 – Қәйин ене менен келинниң мүнәсибетлери қандай болыўы керек? Келин қәйин енесине өз анасы сыяқлы мүнәсибетте болыўы тийис пе?

Устаз:

– Әлбетте, сондай болғаны мақсетке муўапық. Бирақ, буның ушын қәйин енеси де келинине өз қызындай мүнәсибетте болыўы лазым. Өйткени, керисинше жағдайда олардың екеўи де қыйыншылыққа дус келеди. Ана менен баланың мүнәсибетлери жүдә жақын. Бирақ, машқала соннан ибарат, баласы ҳәм оның ҳаялы арасындағы мүнәсибет оннан да жақынырақ болады. Егерде қәйин ене баласының итибары ушын келинди өзине бәсекелес деп қараса, онда үлкен түсиниспеўшиликлер келип шығады. Усы нәрсени қәйин ене дурыс түсиниўи керек. Ҳәр бир ана келинине қараған ўақытта «бул мениң перзентимниң ҳаялы» дегенди есинде сақлаўы тийис.

Қәйин енениң жасы үлкен. Ол ул перзентти камалға келтирди, тәрбия берди, ақ сүт берди… Яғный, ана келинге салыстырғанда баласы ушын көп мийнет еткен адам. Қәлеген ана усы тәризде ойлайды ҳәм бул – ананың дүньясы. Бирақ, перзенттиң де өз дүньясы бар екенлигин тән алыўымыз тийис.

Ал енди келинлерге тоқтап өтетуғын болсақ, олар өзлерин бул үйде жаңа адам екенлигин умытпаўы керек ҳәм жыллы жүзи және жүдә жағымлы жүрис-турысы менен ҳәр бир шаңарақ ағзасының кеўилин алыўға ҳәрекет етиўи лазым. Бундай өзин жүдә жақсы тутатуғын ҳәм барлық шаңарақ ағзалары менен жыллы мүнәсибетте болатуғын келинди ҳәмме жақсы көрип қалады. Және бир айта кететуғын нәрсе, ене мийирман болса, келин де оннан усы қәсийетлерди үйренип барады. Ал егер ене келини менен жағаласа берсе, онда тек ғана күйеў ҳәм ҳаялдан және олардың балаларынан ибарат, басқа жақын туўысқанлары менен қатнаспайтуғын шаңарақтың пайда болыў итималын жүзеге келтиреди. Солай етип, анасы ең соңында жалғызлықта қалып қойыўы мүмкин. Буны итибарға алыўы керек.

Егер ана ушын баласы әҳмийетли болса, онда баласы ушын әҳмийетли нәрсе ана ушын да әҳмийетли болыўы керек. Сондай-ақ, егер ҳаял ушын күйеўи әҳмийетли болса, онда күйеўи ушын әҳмийетли болған нәрсе ҳаялы ушын да әҳмийетли. Яғный, шаңарақта  өз ара ҳүрмет болыўы керек. Бул мүнәсибетлерде қәйин ене жасы үлкен болып табылады. Бирақ, жоқарыда атап өткенимиздей, ол келини менен баласы жақынырақ мүнәсибетлерге ийе екенлигин бәрқулла есинде сақлаўы керек.

Гүлсара ТӨРЕШОВА

Аналар машқала болғанда...

30 жаслар шамасындағы жигит. Шаңарақлы, 2 перзенти бар. Әкесиниң дүньяны тәрк еткенине онлаған жылдан аслам ўақыт µткен. Әжаға ҳәм әжапалары бала-шағалы. Анасы менен турады.

– Аўа, иним не гәп?

– Мен узақ ўақыт қоңсылас журтларда жумыс иследим. Ҳәзир ярым жыл болды, үйдемен, районымызда саўда баслап атырман. Бәри жақсы… Мәселе – анам менен байланыслы.

– Не болды анаңа?

 Анам ҳаялым менен оңыспай атыр. Мен басқа журтларда болғанымда олардың арасында түсинбеўшилик жоқтай еди. Ҳәзир болса, анам ҳаялыма азап берип атыр. Ҳаялымның аўыраяқлығына да қарамайды. Шыпакерлер оған «токсикозсаң» деп қойыпты. Және «ҳаялым кетип қала ма» деп те қорқаман.

Сизди шыпакер деп еситип едим…, ҳаялыма дәрилер сатып алған едим. Солардың дурыслығын кµрип бересиз бе? (ол қолындағы пакетин аша баслады)

Егерде адам өзиниң тәғдирин солайынша қабыл ете алса – онда Тәғдир артқа шегинеди, яғный қыйыншылықлар азаяды.

*** *** ***

Өмир саған әдалатсыз болып көринип турған болса – бул саған надурыс жол менен жасаўға ҳуқық бермейди.

*** *** ***

Психолог – тек кеңес беретуғын емес, ал өз өмири ушын жуўапкершиликти өз мойнына алыўға жәрдемлесетуғын қәниге. Жуўапкершиликли болмай – жағдай өзгермейди.

*** *** ***

Балаға тек интеллектуаллық тәрбия берип, бирақ әдеп-икрамлылық тәрбияны бермесек – демек, жәмийет ушын қәўип туўдырған боламыз.

*** *** ***

Егерде мен өтмишке байлана берсем – ҳәзирги мәҳәлим қыйынласады, ал келешегим – мүмкин еместей болып сезиледи.

*** *** ***

Бир күни аңлап жетесиз: турмысыңызда болып атырған барлық ўақыялар сизиң ийгилигиңиз ушын еди.

«Оның айтқаны да дурыс болыўы мүмкин» деп ойлаў

Басқа менен сөйлесип атырғанда, оған өзиңиздиң «ҳақ екенлигиңизди дәлиллеў»ге урыныў көбинесе унамлы нәтийжеге алып келмейди. Егер сиз сәўбетлесиңиздиң айтып атырған нәрсесине қайыл болмасаңыз, оның айтқаны да дурыс болыўы мүмкин екенлигин ойлап көриң. Оны пикиринен қайтарыўға урынбаң ҳәм өз пикириңиз «ең ақырғы ҳақыйқат» дей берместен, әсте ғана әдеп пенен билдириң. Сондай-ақ, өзиңиздиң пикириңизди басқаның пикири менен тәрезиге қоймаң, бул – сизге қарата аңсыз рәўиште пайда болатуғын агрессияны келтирип шығарады.

Мәселен: «Яғаў,  яқ. Тийкарында барлығы олай емес! Мен сеннен жақсы билемен, мениң тәжирийбем көбирек!» деп айтпаған жақсы.

Оның орнына «Қызық екен... Мен бул ҳаққында және мыналарды еситтим/билемен» деп айтыўға болады.

Бизлердиң көпшилигимиз ҳәмме нәрсени қара менен аққа, жақсы менен жаманға ажыратыўды жақсы көремиз. Бирақ, сизге унайтуғын пикир басқаның ғәзебин келтиреди. Басқа адамды, оның ҳәрекетлери менен ой-пикирлерин сынға алмаўға ҳәрекет етиң.

Мәселен: «Сен неге олай иследиң? Сен буның жаман екенлигин билмейсен бе? Сен сонда ахмақсаң ба?» ҳәм т.б. деп айтпаған жақсы. Оның орнына: «Түсиникли. Мен бундай нәрсени бурын еситпеген екенмен, менде бундай тәжирийбе болмаған екен» деп (терең дем алып ҳәм сол ўақытта өзиңиздиң сезимлериңизди белгилеп) айтсаңыз болады.

Бул усыныслардан сиз өзиңиздиң жақынларыңыз, өмирлик жолдасыңыз ҳәм кәсиплеслериңиз бенен сөйлескенде пайдаланып көриң. Сонда, олар менен сәўбетлесиўлер анағурлым дәрежеде жыллылаў ҳәм жағымлылаў болады.